Por mor dunha imposibilidade para describir fielmente a magnitude da importancia do Cerro Rico en Potosí, desta vez teño que comezar concluíndo que o de
“valer un Potosí” non é un frase calquera, que tras ela hai todo un significado máis que impactante...
A pesares de que estas terras do altiplano eran coñecidas pola poboación indíxena máis próxima, a fermosa cidade de Potosí non naceu ata o ano 1545. A chegada dos españois e comezo da explotación da prata que no grande cerro había foi o motivo principal da fundación da mesma, e dende entón ata a actualidade, o empobrecido rico Potosí vive do mineral extraído da
Pachamama (terra nas crenzas indíxenas)
Potosí foi sen dúbida unha das grandes cidades da modernidade, so a incomparable París podía seguir o ritmo trepidante que na fría urbe do altiplano estábase a vivir, pois ela era cosmopolita, era saída e meta dos máis emprendedores, era berce de riqueza e ledicia, Potosí, valía entón un Potosí:
“…Este cerro es conocidísimo entre mil hubiera… es como el centro de todas las Indias, fin y paradero de los que ellas venimos. Quien no ha visto Potosí no ha visto las India. Es la riqueza del mundo. Es la riqueza del mundo, terror del Turco, freno de los enemigos de la fe y del nombre de los españoles, asombro de los herejes, silencio de las bárbaras naciones… Con la riqueza que ha salido de Potosí, Italia, Francia, Flandes y Alemania son ricas, y hasta el Turco tiene en su Tesoro barras de Potosí, y teme al señor de este cerro en cuyos reinos corre aquella moneda…” O de Potosí non é o único caso en Bolivia, en xeral, todo o altiplano atópase sembrado de centros mineiros, uns xa explotados e esquecidos, e agora reconvertidos en cemiterios de ferrocarrís, e os que non, retoman a súa actividade unicamente por curtos ciclos de tempo. Seica agora a prosperidade está no Oriente, na famosa Santa Cruz “independente”, pero o altiplano boliviano continua na súa teima de saír adiante, pois incriblemente o recordo do Potosí moderno, cando era unha das grandes cidades da época, aínda perdura no sentir dos seus habitantes.
Todo o que se relacione co asunto da minería e moi polémico, e as negociacións coas cooperativas cando hai reformas son sempre de alto voltaxe, intensas horas de charlas e de bloqueos absolutamente xerais con explosión de dinamita nas mesmas rúas incluído. Nada desexable ver a un país en constante convulsión e que os bloqueos extremos sexan os máis efectivos, pero as condicións coloniais polas que practicamente se seguen a rexer, cunha vida de baixa calidade (esperanza de vida non superior ós 50 anos) e unha situación laboral precaria (salarios escasos e excesivos riscos para a saúde), dos mineiros en Bolivia, non é para menos.
Hai dúas semanas subín as minas do Cerro Rico, ben preparada co buzo e casco entrei polas fría bocamina de
San Miguel e saín pola bocamina
La Poderosa, o descenso total foi de catro niveis. A experiencia no interior das minas foi absolutamente reveladora, pois o contacto con ela, coa dureza da súa intensa oscuridade pode achegarte a comprender mellor o pensamento do ben sacrificado mineiro.
As distintas cooperativas que teñen adquiridos dereitos sobre as distintas vetas atopadas teñen o seu grupo de traballo ben dividido nas tarefas necesarias a desenvolver, os dinamiteiros, os distintos perforadores que están na parede onde hai mineral, os que cargan mina arriba, os que fan unha primeira escolma etc. A rutina diaria comeza coa mesma alba e termina coa marcha do sol, cun só descanso dunha hora para almorzar. Antes de chegar á mina, é usual facerse co material necesario para ó día no mesmo mercado mineiro. Entre os cartuchos de dinamita sempre hai unha bolsiña de coca para mascar, e alcohol puro para beber durante o día. A coca calma a fame, e o alcohol embriaga o sufrimento.
Con respecto desto último, tanto a coca como alcohol serven tamén para facer a ofrenda ó
Tío (protector dos bens naturais da terra) e a
Pachamama. É fundamental facer este ritual antes de comezar o traballo. Ofrécese coca, alcohol e máis pitillos ó
Tío Jorgito e a
Pachamamita (como lle chaman docemente os mineiros) co fin de renova-lo respecto que lles teñen e tamén para que non se revelen contra eles mesmos e poda ocorrer algunha desgracia. Como anécdota, se un mineiro no interior da mina ve unha muller, sae correndo. A elas se lles está totalmente vetada a entrada, pois existe a crenza de que o
Tío pode quedar namorado delas, o que causaría os celos da Pachamama, e o enfado da Nai Terra pode supor unha terrible catástrofe na mina, derrubes, caídas mortais, etc. Certamente, prefiren non correr o risco. Sen embargo, ás veces o riscos veñen por outra banda, son as borracheiras dos traballadores no interior da mesma mina, cando ó final do día ou da semana celebran e toman os seus traguiños co
Tío Jorgito en agradecemento á súa protección.
-“...Soy el rico Potosí, del mundo soy el tesoro, el rey de todos los montes y la envidia de los reyes...” (Divisa do primeiro escudo de armas da cidade, concedido por Carlos V)
-Vista panorámica dende o Cerro Rico do asentamento mineiro de Pailaviri, onde as condicións de vida son sumamente precarias.
-Detalle da bocamina de
San Miguel, o aspecto e descoido desta entrada indica o que pode atoparse no interior. Na parede esquerda pode observarse restos de sangue de llama, froito dos sacrificios anuais na ofrenda de carnaval.
-Como está permitido o acceso nalgunhas minas para persoal non mineiro, esta foto non corresponde á traballadores da mina, pero sí permite ve-la dificultade dos camiños por dentro do Cerro.
